De RI&E is meer dan het ritueel afvinken van standaard checklijsten.

Bij steeds meer risico-inventarisaties (RI&E’s) en het toetsen van RI&E’s, maar ook bij audits, inspecties, ongevals-onderzoeken enz. worden controle/afvinklijsten gebruikt. Soms zijn dat zeer korte lijstjes zoals bij de LMRA (last Minute Risk Analyse), soms ook hele lange lijsten zoals bij bepaalde RI&E’s, soms wel lijsten met meer dan 700 punten of vragen. 

Die lijstjes verleiden ons echter om ons eigen verstand uit te zetten: we hoeven immers zelf niet meer zelf na te denken, we hoeven ook niet meer creatief te zijn, we vinken alleen nog maar voorgeprogrammeerde onderwerpen af. Vervolgens hebben we het idee dat we daarmee een goed en allesomvattend beeld van de situatie hebben verkregen. 

We vergeten daarbij dat ieder lijstje is opgesteld vanuit een algemene aanpak: dus de in de lijst genoemde zaken zijn meer generiek voor veel werksituaties bedoeld en hoeven niet per se voor elke situatie te gelden. Veel lijstjes dekken dus niet de specifieke situatie af. Net zoals veel branche-RIE instrumenten en arbocatalogi vaak te generiek zijn en geen maatwerk bieden voor het betreffende bedrijf. Er kunnen zaken in bedrijven voorkomen (en dat is ook zo) die niet in die meer algemene lijsten staan. Die worden dan door het gebruik van die lijsten gemist. En omdat we ons eigen observatievermogen, creativiteit en verstand op een laag pitje hebben gezet, ondervangen we dat daar ook niet mee. Het gebruik van vinkenlijstjes creëert eenheidsworsten van de RI&E’s waarmee bovendien onvoldoende betrouwbaar de werkelijke risico’s worden weergegeven.

Waarom tijdens een RI&E als een Sherlock Holmes niet eerst zelf goed om je heen kijken en onderzoeken? Pas aan het eind even aan hand van een (check)list controleren of je geen ‘standaard- punten’ vergeten bent. Dus niet dommig een voorgeprogrammeerd lijstje ritueel afvinken en het eigen verstand uitschakelen. 

Net als bij het schrijven van artikeltjes: eerst vanuit je zelf ideeën opschrijven en deze grof uitwerken. Daarna pas kijken in de literatuur. Dit om te voorkómen dat als je andersom te werk gaat en eerst de bestaande literatuur bestudeert, je vooraf al gefocussed wordt en in de gedachtegang van vorige auteurs meegaat en vanuit diezelfde paradigma’s gaat redeneren. 

Waarom willen we eigen deskundigheid steeds mee laten vervangen door voor geprogrammeerde methodes. Is dit uit gebrek aan zelfvertrouwen, gebrek aan eigen creativiteit en fantasie? Mogen we steeds minder uitgaan van eigen kennis en ervaring en zoeken we daarom onze toevlucht tot lijstjes? Dat zou getuigen van armoe. 

Natuurlijk hebben die lijsten ook waarde en is het goed dat ze er zijn: als hulpmiddel. Maar ze kunnen echter niet in de plaats komen van eigen kennis en ervaring. Je stuurt toch ook niet zomaar iemand met een lijstje naar een operatiekamer om daar te opereren of naar een vliegtuigcockpit of naar een controlekamer in een chemische plant? 

Moeten we niet van het zetten van vinkjes overstappen naar overbrengen van vonkjes (behalve natuurlijk in ATEX-zones). Meer de bedrijven en de leidinggevenden stimuleren i.p.v. hen te controleren door met vinkjes checklistjes in te vullen? Maar ja dat vraagt meer talent. 

Laten we goed op het vinkentouw zitten om niet te veel uit te gaan van vinkenlijstjes, maar meer eigen kennis en ervaring in te zetten en onbevangen te blijven onderzoeken. Of sla ik nu door als een blinde vink?